کد مطلب:19206 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا منظور از بي اعتنائي به دنيا بيهوده انگاري مظاهر آفرينش است؟

خير، بياعتنايي به دنيا به معناي بيهوده انگاري زمين و آسمان نيست. بيهوده انگاري مظاهر آفرينش خدا از نظر قرآن باطل و بينش كافران است: «و ما خلقنا السّماء و الأرض و ما بينهما باطلاً ذلك ظنُّ الّذين كفروا فويلٌ لّلّذين كفروا من النّار» ص/27؛ [ما آسمان و زمين و هر چه بين آنهاست بازيچه و باطل نيافريديم. اين گمان كافران است. واي بر كافران از عذاب سخت آتش دوزخ]. نظام كيهاني بيهدف نيست. اين پندار باطل كافران است كه ميگويند جهان هستي همين دنياست و بس و اين زندگي با مرگ پايان ميپذيرد و انسان با مردن نابود ميشود و جهان به سمت نابودي در حركت است؛ سرّ بطلان اين پندار اين است كه خداوند حكيم است و حكيم هرگز كار بيهوده و بيهدف نميكند و نظام غير از «زندگي دنيا» است كه به ديدگاه انسان و بينش او ارتباط دارد. قرآن ميفرمايد: «إعلموا أنّما الحيوة الدّنيا لِعب و لهو و زينة و تفاخر بينكم و تكاثر في الأموال و الأولاد كمثل غيثٍ أعجب الكُفّارَ نباته ثم يهيج فتره مُصفّراً ثم يكون حُطاماً و في الاخرة عذاب شديد و مغفرة من الله و رضوان و ما الحيوة الدّنيا إلاّ متاع الغرور» حديد/20؛ [بدانيد كه زندگاني دنيا به حقيقت بازيچهاي كودكانه است و لهو و سرگرمي و آرايش و تفاخر و خودستايي با يكديگر و حرصِ افزودن مال و فرزندان]. اين حقيقت دنياست و در مَثَل مانند باراني است كه به موقع ببارد و گياهي در پي آن از زمين برويد كه برزگر يا كافران دنياپرست را به شگفت آرد و سپس بنگري كه زرد و خشك شود و بپوسد. در جهان آخرت دنياطلبان را عذاب سخت جهنم و مؤمنان را آمرزش و نيز خشنودي الهي نصيب است. بدانيد كه دنيا جز متاع فريب و غرور چيزي نيست. بنابراين، غفلت، سرگرمي، تجمّل، تفاخر و تكاثْر دورانهاي پنجگانه انسان دنيا مدار را تشكيل ميدهد.

نخست دوران كودكي است كه زندگي در‎هالهاي از غفلت، بيخبري و بازي فرو ميرود. سپس مرحله نوجواني فراميرسد و سرگرمي جاي بازي را ميگيرد. در اين مرحله انسان به دنبال مسائلي است كه او را به خود سرگرم سازد و از مسائل جدّي دور دارد. مرحله سوم، مرحلة جواني، شور، عشق و تجمّل پرستي است. در مرحله چهارم احساسات كسب «مقام و فخر» در انسان خودنمايي ميكند و در مرحله پنجم به فكر افزايش مال و جمع ثروت و نفرات ميافتد.

قرآن همة اين مراحل را متاع فريب و نيرنگ ميداند. بنابراين، دنيا ابزاري است براي خودفريبي و فريب دادن ديگران. اين در مورد كساني است كه دنيا را هدف نهايي خود قرار ميدهند. به آن دل ميبندند.، بر آن تكيه ميكنند و آخرين آرزوهايشان دست يازيدن به آن است.

اما اگر مواهب اين جهان مادي وسيلهاي براي وصول به ارزشهاي والاي انساني و سعادت جاودان باشد، هرگز دنياي مذموم نيست، بلكه مزرعه آخرت و پلي براي رسيدن به هدفهاي بزرگ است.

توجه به دنيا و مواهب آن به عنوان «گذرگاه» (مَمَرّ، مَعْبَر) يا «قرارگاه» (مَقَرّ) دو جهتگيري مختلف به انسان ارائه ميدهد كه يكي مايه نزاع، فساد، تجاوز، بيدادگري، طغيان و غفلت است و ديگري وسيلة داد، آگاهي، ايثار، فداكاري، برادري و گذشت است. يكي عِفريت جهل و نِفْريت ظلم است و ديگري فرشته علم و همان عدل است، يكي طغواي نابخردان است و ديگري تقواي خردمندان.

قرآن حكيم براي هر يك از مراحل ياد شده دنياي مذموم گاهي يك يا چند آيه نازل فرموده است. گاهي به عنوان «لهو و لعب»، مانند: «و ما الحيوة الدنيا إلاّ لِعب و لهو» انعام/32 و گاهي به عنوان «متاع غرور»، مانند: «و ما الحيوة الدّنيا إلا متاع الغرور» آل عمران/185 و زماني به عنوان «متاع قليل»، مانند «قل متاع الدّنيا قليل و الاخرة خير لمن اتّقي» نساء/77؛ [اي رسول ما بگو كه زندگاني دنيا متاعي اندك است و جهان آخرت براي هر كه خداترس باشد بسيار بهتر از دنياست] و گاهي به عنوان «متاع ناچيز»، مانند: «تبتغون عرضَ الحيوة الدنيا» نساء/94 [خواهان متاع و سرمايه ناچيز دنيا هستيد.]

بنابراين، زمين، آسمان، ابر، باد، مه، آ فتاب و ماهتاب سراسر آيات الهي و مظاهر جمال و جلال حق، نشانه حق، مجراي فيض، آينهدار خداوند و ظهور حكمت عملي و پياده شده آن است و هرگز دنياي مصطلح نيست، بلكه دنيا همان قراردادهاي ويژهاي است كه جهت زندگي مادي برنامهريزي ميشود و انسان فريب آنها را ميخورد؛ مانند: فخرها، خيال زدگيها، دلباختگيها، پيوندهاي اعتباري، القاب، پست و مقام و جاه.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)